Financiering

Waarin dient deze paragraaf inzicht te geven?

In de begroting van 2017 kwamen de beleidsvoornemens aan bod. Hoe is dat beleid vervolgens uitgevoerd? En met welke financiële consequenties? Daarop geeft de paragraaf Financiering antwoord. Om een goede vergelijking te kunnen maken tussen de voornemens en uitvoering van het beleid, zijn de opzet en inhoud van deze paragraaf in de begroting en het jaarverslag identiek.

Belangrijkste ontwikkelingen en conclusies 2017

Belangrijkste ontwikkelingen

  • Lage rente voor de lange termijn lenen en voor de korte termijn lenen zelfs een negatief rentepercentage;
  • 2 kort lopende geldleningen zijn afgesloten (halfjaarlijkse termijn) van elk € 25 miljoen;
  • Er zijn geen langlopende geldleningen aangetrokken of overgenomen; de langlopende geldleningen zijn afgelost met €31 miljoen;
  • Er is een lange termijn lening verstrekt van €2,4 miljoen.

Belangrijkste conclusies

  • Het werkelijk renteresultaat is afgerond €123.800 hoger dan het begrote renteresultaat;
  • De kasgeldlimiet is enkel in het 2e kwartaal 2017 overschreden;
  • We hebben ruimschoots voldaan aan de renterisiconorm;
  • De 2 kasgeldleningen die  zijn aangetrokken hebben geresulteerd in een renteopbrengst van afgerond €80.000;
  • De rente grond exploitatie was begroot op 2,54%; de werkelijke rente grond exploitatie heeft bedragen 2,55%;
  • Er was een overschrijding van het EMU saldo. Dit werd voornamelijk veroorzaakt door hogere uitgaven aan investeringen, lagere verkoopopbrengsten uit verkoop van grond en verkoop aandelen Vitens. Hieraan zijn geen consequenties verbonden.

Sturen, beheersen en verantwoorden

Het beheersen van financiële risico’s is een belangrijke opgave voor de gemeente. Daarom is de gemeente wettelijk verplicht een financieel statuut (treasurystatuut) te hebben. Dit is een regeling voor het sturen en beheersen van geldstromen, met alle risico’s die hieraan verbonden zijn. De gemeente controleert haar financiën nauwlettend en legt daarover verantwoording af. Ook dit is een wettelijke verplichting. Die verantwoording komt onder meer terug in de begroting en de jaarrekening.
Het treasurystatuut is in de tweede helft van 2016 geactualiseerd en werd in 2017 door de gemeenteraad vastgesteld.

Belangrijke punten uit het statuut:

  • Het beleid van de gemeente is erop gericht dat er altijd voldoende financiële middelen beschikbaar zijn;
  • Het aangaan en het verstrekken van leningen is alleen toegestaan als het geld wordt ingezet voor de publieke taak van de gemeente. Aan de leningen liggen verstandige besluiten ten grondslag. De leningen zijn niet gericht op het genereren van winst door het nemen van overmatige risico’s;
  • Uitzettingen (beleggingen) vinden alleen plaats bij Nederlandse overheidsinstellingen of financiële instellingen met een kredietwaardigheid van een AA-rating. De ratings worden afgegeven door een rating agency;
  • Bij het aantrekken / uitzetten van financiën wordt een offerte gevraagd bij ten minste 2 financiële instellingen.

Interne en externe ontwikkelingen

Interne ontwikkelingen

Rentebeleid

Het beleid van gemeente is gericht op het aantrekken van nieuwe leningen met een totale gemiddelde looptijd van 10 jaar. Verder willen we optimaal gebruiken van de kasgeldlimiet van €28 miljoen. Dat zijn de hoofdlijnen van het financieringsbeleid van de gemeente die in 2014 door de raad zijn vastgesteld in de rentenotitie.

Het beleid wordt de komende jaren voortgezet, rekening houdend met de financieringsbehoefte en rentevisie.

Externe ontwikkelingen

Wet Houdbare Overheidsfinanciën (HOF)

Europese eisen en afspraken voor het terugdringen van het begrotingstekort en de staatsschuld vormen de basis van de wet HOF. Voor de collectieve sector als geheel mag het structurele tekort maximaal 0,5% zijn van het Bruto Binnenlands Product (BBP). Dit heet het EMU saldo. De overheidsschuld mag niet hoger zijn dan 60% BBP. Omdat lagere overheden bijdragen aan het begrotingstekort van de collectieve sector, bepaalt het wetsvoorstel dat ook de decentrale overheden zich moeten houden aan de doelstellingen uit het aangescherpte Stabiliteits- en Groeipact. De wet HOF is in december 2013 aangenomen.
In 2015 is er een wetswijziging vastgesteld. Het aanvankelijke sanctiemechanisme is vervangen door een correctiemechanisme. Dit laatste mechanisme treedt alleen in werking als de macronorm voor het EMU-saldo van de decentrale overheden structureel wordt overschreden. Dat wil zeggen dat er sprake is van een meerjarige overschrijding van het collectieve aandeel in het EMU-saldo van de decentrale overheden gezamenlijk.

Schatkistbankieren

In december 2013 is het zogenoemde schatkistbankieren ingevoerd. Dit betekent dat de gemeente wettelijk verplicht is om tijdelijk overtollige middelen (liquiditeitsoverschotten) die boven een wettelijk geregeld saldo uitkomen, moet stallen bij het Rijk. Voor de gemeente Deventer geldt dat het saldo vanaf €2,2 miljoen automatisch wordt afgeroomd. Ook is het mogelijk om overtollige middelen te beleggen bij andere overheden zoals gemeenten, provincies en waterschappen. De hoofdreden van deze verplichting is om het EMU saldo op Rijksniveau terug te dringen. Een bijkomende reden is dat gemeenten (en andere lagere overheden) op deze wijze geen risico’s lopen op hun uitgezette gelden.
Deventer heeft de afgelopen jaren gebruik gemaakt van de kasgeldlimiet. In 2017 is in de maanden januari (afroming €123.000), september (afroming €209.000) en november (afroming €851.000) gebruik gemaakt van schatkistbankieren. Kortom het betreft niet substantiële bedragen.

Het drempelbedrag met betrekking tot schatkistbankieren is in het gehele jaar overschreden. Hier staan overigens geen sancties tegenover. De overschrijding kent een 3-tal oorzaken:

1. De gemeente Deventer beheert de bankrekening BNG Belastingen DOWR. Hierop worden alle belastingopbrengsten van de 3 gemeenten verantwoord. Het aandeel belastingopbrengsten hierin is op jaarbasis 68 %. De overschrijding van het drempelbedrag exclusief het aandeel Raalte en Olst/Wijhe (in totaal 32%) geeft het volgende resultaat: overschrijding kasgeldlimiet:

(bedragen x €1.000)

1e kwartaal

2e kwartaal

3e kwartaal

4e kwartaal

Op dagbasis buiten 's Rijks schatkist gehouden middelen

3.997

6.779

4.871

4.965

Drempelbedrag

2.442

2.442

2.442

2.442

Totaal

-1.555

-4.337

-2.429

-2.523

 
2. De DOWR FA heeft in 2017 periodiek voorschotten (13 in totaal) overgemaakt aan alle 3 gemeenten inzake deze belasting opbrengsten inclusief een afrekening 2016 die is betaald in januari 2017. Dit heeft in totaal bedragen ruim €63,9 miljoen. Het gemiddelde banksaldo heeft desalniettemin over 2017 €2,9 miljoen bedragen. Teneinde nog beter te kunnen voldoen aan de normen rondom schatkistbankieren is het zaak frequenter de voorschotten te betalen aan de 3 gemeenten op de hoofdrekening van de BNG die gekoppeld is aan schatkistbankieren (afroming).

3. Op 1 bankrekening van de Budget Advies Dienst heeft in 2017 een gemiddeld saldo gestaan van €2,2 miljoen. In het eerste kwartaal 2018 heeft afroming plaatsgevonden naar de BNG hoofdrekening.

Aan de hand van deze acties, genoemd onder punt 2 en 3, is de verwachting voor 2018 dat binnen de limiet van schatkistbankieren zal worden gewerkt.

Gemeentefinanciering

Financieringsbeleid gemeente Deventer

Het financieringsbeleid van de gemeente gaat uit van integrale financiering. Voor investeringen wordt een gemiddelde rente gebruikt. Dit heet omslagrente. In 2017 bedroeg de omslagrente 4%. Dit percentage wordt zowel in de begroting als de jaarrekening gebruikt.
In de nieuwe BBV regels van juli 2016 wordt aangegeven hoe gemeenten het algemene renteomslag percentage moeten berekenen. De bepalingen en richtlijnen van deze notitie treden in werking met ingang van het begrotingsjaar 2018. Eerdere toepassing bij de begroting 2017 is niet verplicht maar wordt door de commissie BBV aanbevolen. Bij de begroting 2017 is besloten dat de nieuwe berekening van de renteomslag nog niet wordt toegepast. Voor 2017 bedraagt derhalve het renteomslag percentage 4%. Verschillen tussen de vooraf geraamde rentelasten en de werkelijke rentelasten worden verrekend met de egalisatiereserverente.
Het renteresultaat voor 2017, of het verschil tussen de doorbelaste rente aan activa en de werkelijke rentekosten, bedraagt €4,23 miljoen positief. Aanvankelijk was in de begroting rekening gehouden met een positief renteresultaat van €4,53 miljoen. In de zomerrapportage is dit bijgesteld naar €4,44 miljoen en in de najaarsrapportage naar €4,11 miljoen.

Het werkelijke renteresultaat is €0,12 miljoen hoger dan bij de bijgestelde begroting is aangegeven. Dit verschil wordt veroorzaakt door lagere lasten voor lang geld.

(bedragen x €1 miljoen)

Opstelling rentelasten

Begroting 2017

Rekening 2017

Verschil

Rentelasten:

Rente korte financieringsmiddelen

-0,08

-0,08

0,00

Rente langlopende geldleningen

9,59

9,47

-0,12

Rente eigen financieringsmiddelen

0,84

0,84

0,00

Rentebijdrage exploitatie

0,06

0,06

0,00

Cw wethouderspensioen

0,14

0,14

0,00

Cw verliesvoorziening grondbedrijf

0,83

0,83

0,00

Subtotaal

11,38

11,26

-0,12

Renteopbrengsten

Doorberekening aan vaste activa in verband met kapitaalbeslag

15,49

15,49

0,00

Subtotaal

15,49

15,49

0,00

Renteresultaat

4,11

4,23

-0,12

Rente grondexploitatie
Het werkelijke rentepercentage aan de grondexploitatie van 2,55% is nagenoeg gelijk aan het geraamde rentepercentage grondexploitatie van 2,54%.

(bedragen x €1.000)

Rente percentage Grondexploitatie

Begroting 2017

Begroot % 2017

Werkelijke balanspositie
2017

Werkelijk percentage 2017

Rente vaste schulden

9.432

3,10%

9.441

3,10%

Rente kasgeldleningen

0

0

Gewogen gemiddelde rente percentage

3,10%

3,10%

Voorzieningen

9.922

9.922

Langlopende schulden

306.484

305.588

Kasgeldleningen (kort)

0

Overige kortlopende schulden

27.117

27.117

Overige passiva

22.232

22.232

Vreemd vermogen

365.755

364.859

Eigen vermogen

77.612

77.612

Balans totaal

443.367

442.471

Rente percentage Grex
(=gewogen gemiddelde rente percentage x Vreemd Vermogen / Totaal Vermogen)

2,54%

2,55%

Financieringsstructuur

In de primitieve begroting 2017 werd rekening gehouden met totale rentekosten van €11,9 miljoen. De rentekosten worden via twee methoden toegerekend aan de vaste activa.

  • activa waaraan bij aanvang van een investering een overeengekomen rente wordt toegerekend;
  • activa die samen de resterende rentelast (omslagrente) dragen.

(bedragen x €1 miljoen)

Financieringsbehoefte en -bronnen per 1 januari 2017

Begroting 2016

Rekening 2016

Begroting 2017

Rekening 2017

Investeringen in:

Vaste activa

296

294

298

301

Onderhanden werk grondexploitatie

107

86

83

68

Totale investeringen

403

380

381

369

Gefinancierd met:

Reserves

79

72

61

72

Nog te bestemmen resultaat

2

4

Voorzieningen

10

10

9

9

Langlopende financiering

296

296

295

276

Totaal financiering

385

380

365

361

Financieringstekort (-) overschot (+)

-18

0

-16

-8

Ultimo 2017 is er slechts sprake van een gering financieringstekort. Bij het afdekken van de financieringsbehoefte is het van belang om de renterisico’s te beheersen. Het beleid binnen de gemeente Deventer (zie treasury statuut) is om materiële vaste activa zoveel mogelijk met lange financieringsmiddelen af te dekken. Dit is de zogenaamde ‘gouden balansregel’.

Leningen

Kapitaalmarkttransacties
De hoeveelheid geleend geld (lange termijn) is in 2017 afgenomen met €31 miljoen. De langlopende vaste schuld bedroeg per 1 januari 2017 €306 miljoen en per 31 december 2017 €275 miljoen.

Het gemiddelde rentepercentage voor de leningen lag in 2017 op 3,13%.
Het gemiddelde is per 31 december 2017 gedaald door de aflossingen van  €31 miljoen aan geldleningen. Ultimo december 2017 bedroeg het saldo kasgeldleningen €25 miljoen;

(bedragen x €1 miljoen)

Leningenportefeuille

Begroting 2017

Rekening 2017

Bedrag

Gewogen gemiddelde rente

Bedrag

Gewogen gemiddelde rente

Stand 01-01-2017

306

3,13%

306

3,13%

Aflossingen

31

0,76%

31

0,76%

Nieuwe leningen

0

0,00%

0

0,00%

Stand per 31-12-2017

275

3,06%

275

3,06%

Geldmarkttransacties

In 2017 zijn er twee kortlopende leningen aangetrokken:

(bedragen x €1)

Bedrag

Rentepercentage

Datum trekking

Einddatum

25.000.000

-0.33%

27-1-2017

27-7-2017

25.000.000

-0,36%

27-7-2017

29-1-2018

50.000.000

Op het moment van aantrekken van de kortlopende leningen was een negatief rentepercentage van toepassing. Hierdoor ontvangt de gemeente Deventer rente in plaats van rente te betalen. Deze rentebate bedraagt voor 2017 afgerond €80.000.

Risicobeheer

De belangrijkste financiële risico’s bij de uitvoering van het financieringsbeleid zijn:

  • renterisico’s
  • kredietrisico’s

De Wet Fido kent een tweetal wettelijke normen te weten de kasgeldlimiet en de renterisiconorm, die beogen om de renterisico’s van lagere overheden binnen de perken te houden en te beheersen. Beide normen worden hierna toegelicht.

Kasgeldlimiet

De kasgeldlimiet geeft de toelaatbare omvang van de netto vlottende schuld aan en dient daarom om het renterisico op de korte termijn te beheersen. Juist voor de korte termijn geldt dat de renterisico’s aanzienlijk kunnen zijn, gezien de mogelijke fluctuaties op de geldmarkt. Onder de vlottende schuld vallen alle financieringen met een rente typische looptijd korter dan 1 jaar. De limiet bedraagt een bij ministeriële regeling vastgesteld percentage (8,5 %) van de begrote gemeentelijke uitgaven. Voor 2017 is de kasgeldlimiet bepaald op € 28 miljoen.
Iedere drie maanden wordt de stand van de netto vlottende schuld van de gemeente getoetst aan de kasgeldlimiet. Bij een te verwachten langere termijn overschrijding van de kasgeldlimiet dient tot consolidatie van de vlottende schuld te worden overgaan en dienen daardoor langlopende financieringsmiddelen te worden aangetrokken. De provincie neemt maatregelen wanneer de kasgeldlimiet in 3 opeenvolgende kwartalen wordt overschreden. De afgelopen jaren heeft zich geen overschrijding van de 3 opeenvolgende kwartalen voorgedaan bij de gemeente Deventer.

Het verloop van de kasgeldlimiet vertoond in 2017 het volgende beeld:

(bedragen x €1.000)

Verloop stand kasgeldlimiet 2017

Kwartaal 1

Kwartaal 2

Kwartaal 3

Kwartaal 4

1. Vlottende schuld

27.509

41.093

21.380

23.687

2. Vlottende middelen

4.825

0

0

0

3. Saldo

22.684

41.093

21.380

23.687

4. Kwartaalsaldo

22.684

41.093

21.380

23.687

Kasgeldlimiet

27.710

27.710

27.710

27.710

Overschrijding (-) ruimte (+)

+5.026

-13.383

+6.330

+4.024

Rente risiconorm

De renterisico’s op de langlopende financieringsmiddelen wordt ingekaderd door de rente risiconorm. Jaarlijks mogen de renterisico’s uit hoofde van renteherziening en herfinanciering niet hoger zijn dan 20% van het begrotingstotaal bij aanvang van het jaar. De begrote rente risiconorm voor 2017 bedraagt €65,2 miljoen.
De toets van de renterisico’s aan de hand van de rente risiconorm verloopt dan als volgt:

(bedragen x €1 miljoen)

Opstelling rentelasten

Begroting 2017

Rekening 2017

Begroting 2018

Begroting 2019

Begroting 2020

Renterisico's op vaste schuld

1a. Renteherziening op vaste schuld (o/g)

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

1b. Renteherziening op vaste schuld (u/g)

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

2. Netto renteherziening op vaste schuld (1a - 1b)

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

3. Aflossingen

31,10

31,10

19,10

12,10

4. Netto nieuw aan te trekken vaste schuld (3)

31,10

31,10

19,10

12,10

0,00

Rente risiconorm

5. Stand van de begroting per 1 januari

316

326

308

306

6. Het bij ministeriële regeling vastgestelde percentages

20,00%

20,00%

20,00%

20,00%

20,00%

7. Rente risiconorm

63,20

65,20

61,60

61,20

0,00

Toets rente risiconorm

8. Rente risiconorm (7)

63,20

65,20

61,60

61,20

9. Renterisico op vaste schuld (4)

31,10

31,10

19,10

12,10

10. Ruimte (+) / Overschrijding (-) (7-4)

32,10

34,10

42,50

49,10

0,00

In 2017 is ruimschoots voldaan aan de rente risiconorm.

Kredietrisicobeheer

Uitzettingen kunnen op grond van de Wet Fido en het treasurystatuut slechts plaatsvinden uit hoofde van de uitvoering van een publieke taak. Daarnaast vinden uitzettingen alleen plaats bij Nederlandse overheidsinstellingen en financiële instellingen met een kredietwaardigheid van een A1-rating en/of AA-rating. In het volgende overzicht is de samenstelling van de lening portefeuille u/g weergegeven:

(bedragen x €1)

Uitzettingen

Rentepercentage

Bedrag per 31-12-2017

NV Maatschappelijk Vastgoed Deventer

4%

9.501.378

NV Sportbedrijf Deventer

2,12 - 4%

15.045.849

NV Wonen boven winkels

geen

280.788

Enexis Holding NV

4%

907.199

Vitens NV

4%

495.246

Leningen energieaanpas woningen

geen

200.000

SVN Voorstad Oost

5%

233.490

Go Ahead Eagles

4%

3.569.439

Woningabonnement

5%

418.029

Lening zonnepanelen

5%

96.319

Lening vereniging van eigenaren

5%

800.000

Totaal

31.547.737

EMU saldo

In 2004 hebben Rijk en medeoverheden afgesproken dat het EMU tekort van medeoverheden maximaal -0,5% BBP mag bedragen. Dit is bepaald op de Europese grens van 0,3% BBP die geldt voor de volledige Nederlandse collectieve sector. De EMU grens voor medeoverheden wordt de macroreferentiewaarde genoemd.

(bedragen x €1.000)

Nummer

Omschrijving

Rekening 2016

Begroting 2017

Rekening 2017

1

Exploitatiesaldo voor toevoeging aan cq ontrekking uit reserves (zie BBV, artikel 17c)

-2.800

-3.050

-3.800

2

Afschrijvingen te laste van de exploitatie

6.900

10.810

10.800

3

Bruto dotaties aan de post voorzieningen ten laste van de exploitatie

1.000

500

800

4

Investeringen in (Im)materiële vaste activa die op de balans worden geactiveerd

13.700

2.600

8.500

5

Baten uit bijdragen van andere overheden, de Europese Unie en overigen, die niet op de exploitatie zijn verantwoord en niet al in mindering zijn gebracht bij post 4

-1.700

0

-2.800

6

Desinvesteringen in (im)materiële vaste activa: Baten uit desinvesteringen in (im)materiële vaste activa (tegen verkoopprijs)m voor zover niet op exploitatie verantwoord

-700

0

-300

7

Aankoop van grond en de uitgaven aan bouw-, woonrijp maken e.d. (alleen transacties met derden die niet op de exploitatie staan)

7.060

11.890

8.580

8

Baten bouwgrondexploitaties: Baten zover transacties niet op exploitatie verantwoord

18.000

20.700

11.280

9

Lasten op balanspost Voorzieningen voor zover deze transacties met derden betreffen

500

340

500

10

Lasten i.vm. transacties met derden, die niet via de onder post 1 genoemde exploitatie lopen, maar rechtstreeks ten laste van de reserves (inclusief fondsen en dergelijke) worden gebracht en die nog niet vallen onder één van de bovenstaande posten.

0

0

0

11

Verkoop van effecten:

a

Gaat u effecten verkopen? Ja/Nee

Nee

Nee

2.400

b

Zo ja, wat is bij verkoop de verwachte boekwinst op de exploitatie?

-

-

-

Berekend EMU-saldo gemeente Deventer

-560

14.130

-4.000

De gemeente heeft de toegestane EMU-norm overschreden. Dit werd voornamelijk veroorzaakt door hogere uitgaven aan investeringen, lagere verkoopopbrengsten uit verkoop van grond en verkoop aandelen Vitens. Deze overschrijding heeft nog geen gevolgen voor de gemeente Deventer. Met ingang van 2015 is het correctiemechanisme van toepassing. Dit mechanisme treedt alleen in werking als de macronorm voor het EMU-saldo van de decentrale overheden structureel wordt overschreden. Dat wil zeggen dat er sprake is van een meerjarige overschrijding van het collectieve aandeel in het EMU-saldo van de decentrale overheden gezamenlijk.